ریشه یابی نامواژه های دیلم و دیلمان

    دیلم ، دیلمان و دیلمی به ویژه واژه دیلم  همراه گیل ( گیل و دیلم ) در متون تاریخی و در نوشته ها،فراوان تکرار می شوند . با وجود همه این ها ، دیلمان امروز فقط شهر کوچکی در شمال ایران نزدیک سیاهکل ،  واقع در ناحیه ای مرتفع  است .

    ریشه نام دیلم و دیلمان به زمان های بسیار دور بر می گردد و به مازندران و گیلان  باستان میرسد . چنین بر می آید که یک ویژگی ، مردمان  دیلم را از آغاز با مردمان گیل متمایز  می ساخت .  خواهیم دید آن ویژگی ، نذر ی و شیوه به جای آوردن نذری، مطابق رسم و رسومی برآمده از آیین ، در قرون اولیه پیش از میلاد است.

دیلم ، دیلمان و دیلمی به ویژه واژه دیلم همراه گیل ( گیل و دیلم ) در متون تاریخی و در نوشته ها،فراوان تکرار می شوند . با وجود همه این ها ، دیلمان امروز فقط شهر کوچکی در شمال ایران نزدیک سیاهکل ،  واقع در ناحیه ای مرتفع  است  .

    ریشه نام دیلم و دیلمان به زمان های بسیار دور بر می گردد و به مازندران و گیلان  باستان میرسد . چنین بر می آید که یک ویژگی ، مردمان  دیلم را از آغاز با مردمان گیل متمایز می ساخت .  خواهیم دید آن ویژگی ، نذر ی و شیوه به جای آوردن نذری، مطابق رسم و رسومی برآمده از آیین ، در قرون اولیه پیش از میلاد است.

   قربانی کردن ها و نذرها،  رسمی مهم میان فرقه های مختلف ، در پایان دوره ودایی ( قرون قبل از میلاد ) میان مردم شمال شبه قاره هند  بود .

   بر اساس پژوهش های مابسیار محتمل است مردمان دیلم نیز در عهد باستان ، مهاجرانی  از شمال هند بوده به ناحیه جنگلی شمال ایران آمدند و می توان پذیرفت که  نذرهای این مردم  طبق سنت بعضی از مردمان هند متفاوت بامردم گیل ، با استفاده از کنجد بود و کنجد، دانه روغنی بسیار با اهمیت که از هزاره های قبل از میلاد تا به امروز ، کشت آن در هند جریان داشته است .( این دانه روغنی با ارزش ،  علاوه بر مصرف داخلی همیشه از اقلام صادراتی هند، به کشورهای دوردست بوده است .)

     در بخشی مهم از سرزمین تاریخی دیلمستان در شمال ایران کنجد می توانست کشت و کاری مطلوب باشد . همانگونه که کشت شالی در جلگه ، به دلیل شرائط مناسب ، مطلوب مردم موسوم به گیل بوده است .

موطن و سکونتگاه مردمان دیلم بسیار وسیع و بسیار فراختر از وسعت دیلمان امروز بوده است و ارتفاعات پایین تر از دیلمان را نیز شامل می شد .  این مناطق به عنوان مثال، ناحیه وسیع  رودبار را نیز در بر می گرفت که درون ناحیه رودبار ، امروز هم ، چندین هزار هکتار اراضی زیر کشت کنجد است .

            در  سنسکریت ؛ زبان باستانی مردم هند ، واژه ^۱( tila) به معنای کنجد است و واژه    ^۲( homa) به معنای تهیه نذری جهت افشاندن بر آتش مقدس  و دو واژه  ^۳(tilahoma) و   ^۴(   tilahomin)  به معنای نذری کنجد و شیوه ادای این نذری است .  پیداست که با جایگزینی حرف  ( د )^۵  به جای (ت ) ^۵  ، در طی زمان و تغییر مکان  از شمال هند به شمال ایران ،سرانجام این دو واژه در زبان مردم بدل به (دیلم  ) و (دیلمون)^۶  شده اند^۷ . جهت اطلاعات بیشتر از نگاه ما به مطلب ، به مقاله ” گیل ، گیلگ و گیلکی ” در کتاب  ” کشف مازندران باستان ” و نیز به مقدمه همان کتاب یا به دیگر آثار قلمی  نگارنده مراجعه فرمایید .

توضیح : تحریر واژه های سنسکریت با استفاده از فونتیک هاروارد  – کیوتو  است . 

پانویس :

۱-                                           tila m. Sesamum indicum (its blossom is compared to the nose Gi1t. x , 14 Sin6ha7s. ; cf. %{-puSpa}) , sesamum seed (much used in cookery..                            

۲-    homa    m. the act of making an oblation to the Devas or gods by casting clarified butter into the fire (see %{deva-yajJa} and IW. 245) , oblation with fire , burnt-offering , any oblation

۳-     tilahoma m. sesamum-oblation                                                                                                                                                   

۴-        tilahomin mfn. offering sesamum-oblations …,                                                                       

۵–      با تغییر صوت  حرف (ت ) به ( د).  واژه  سنسکریت « bhrAtR براتر»  بدل  به « برادر» شده  است که کوتاه آن به مازندرانی واژه «برار»است .   همچنین واژه  سنسکریت « taru تار » یعنی درخت  ،در گیلان و مازنذران به واژه  « دار » بدل شده است .

۶-       ….   اغلب اشتباه تلفظ می‌کنند و اگر بروید از مردم محلی بپرسید درستش را می‌گویند: دیلمؤن dilemon من هرگز نشنیدم کسی بگوید دیلمان deylaman.-  ( به نقل از افشین پرتو در مصاحبه  نیما فرید مجتهدی  با او در گیله وا شماره  ۱۲۲ )

۷-       در tilahoma  حرف ( a  ) در انتهای واژه  چون بسیاری موارد  دیگر در تلفظ رعایت نمیشود . با تغییر صوت ( ت  ) به (  د ) می بینیم  تلفظ این واژه به « دیلم » بسیار نزدیک است. 

منابع :

 http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/MWScan/tamil/index.html