در اسطوره ها آمده است، ایرانیان خط را از مردمان دیو آموخته اند . خط و نوشتن ، از امتیازات اساسی فرهنگ محسوب گردیده ، ” دیومردم” نیز در نوشته ها و سروده ها به مازندرانیان اطلاق می شود :
نخیزد زمازندران جز دو چیز یکی دیو مردم یکی دیو نیز
(نظامی گنجوی )
زبان طعن آمیز پارسی گویان به هر دلیل که باشد،بازهم باید گفت که فرهنگ ایرانیان با فرهنگ مردم مازندران بستگی عمیق و پیوندی فوق العاده دارد . این پیوند را باید شناخت ، تاریخ پرفراز و نشیب ما نیازمند روشنگری است .
سیاست در هر عصری ، تاریخ را به رای و به زعم خود روایت کرد ، بسیاری از مورخان ، به اقتضای سیاست و به میل سیاستمداران ،تاریخ را نوشته اند . راویان و مورخان آزاده نیز به آن نوشته ها تکیه می کنند و گاه ناراستی را در نمی یابند .
ناراستی در روایات مورخان باعث می شود حتی آزاده مردی پارسی گوی چون ابوالقاسم فردوسی دیوان مازندران را که دوره یی طولانی از تاریخ ، رجال اجتماعی و رهبران سیاسی خطه مازندران محسوب می شدند ، طعن آمیز روایت کند . عنوان دیو لقبی احترام آمیز از زبان مردم مازندران خطاب به بزرگانشان بود و با فارسی دیو معنایی متفاوت داشت . اما واضح ترین بیان فردوسی مردم دیو را مردمانی بد توصیف می کند:
تو مر دیو را مردم بد شناس کسی کو ندارد زیزدان سپاس
جنگ تهمورث با دیوان نیز اتفاقی بزرگ به دنبال دارد وآن هنر نوشتن است که دیوان به شاه تهمورث آموخته اند . فردوسی چنین نقل می کند :
نبشتن به خسرو بیاموختند دلش را به دانش بر افروختند
نبشتن یکی نه نزدیک سی چه رومی و چه تازی و پارسی
چه سغدی و چینی و چه پهلوی نگاریدن آن کجا بشنوی
این اتفاق ساده نیست و نباید به آسانی از آن گذشت . پیدا است که فردوسی شرح واقعه یی مهم را ، باوری بس با اهمیت و ذهنیت تاریخی مردم زمان خود را بازگو می کند . او بزرگترین اتفاق فرهنگی در ایران را به دیوان مربوط می داند .
نقل نادرست و عاری از دقت مورخان عهد ساسانی به ویژه مورخین عصر مهمترین شاه این سلسله یعنی انوشیروان ، ماجرای سقوط سلسله دیوان در مازندران(جسنفشاهیان ) را به ابهام کشانده است. انوشیروان قریب نیم قرن بر امپراطوری ایران با اقتدار حکومت کرد.
فردوسی بسیار چیزها از مازندران یاد می کند . بدون شک قریب به اتفاق بر اساس مکتوبات است ؛ مکتوباتی که دستگاه سانسور ساسانیان به ویژه عصر انوشیروان( قرن ششم میلادی ) مهر تاثیر خود را بر پای همه آن ها گذاشت . حضور تاریخی برادر بزرگ و رقیب خطرناک انوشیروان – کیوس – در نوشته های عصر ساسانی انکار شده است . اما، اگر کیوس انکار می شود فتح مازندران قابل انکار نیست، این کار به دست او صورت گرفت و مازندرانیان نیز آن را به خاطر سپرده اند :
« …قباد کیوس را به ایالت طبرستان فرستاد …و کیوس مردشجاع و با هیبت بود ….»
(ظهیرالدین مرعشی به نقل از مولانا اولیا الله آملی)
آن سوی مرز نیز، مورخان روم (بیزانس ) از حضور تاریخی کیوس با خبر شدند .جنگ های طولانی مدت بین ایران و روم در عصر انوشیروان و روایت ها از زبان ایرانیانِ اسیر در جنگ ، در نوشته مورخ بیزانسی (پروکوپیوس )منعکس گردید . پیدا است بر خلاف درون، در بیرون از ایران، مکتوبات مورخان رومی،بطور قطع از سانسور سخت ساسانیان بر کنار ماند و زندگانی کیوس در آنها به منزله واقعیت تاریخی غیر قابل انکار به ثبت رسیده است .
درون ایران و به ویژه در خراسان قرن چهارم هجری همه منابع در دسترس ، حضور کیوس ( کاوس) را انکار می کنند. در نتیجه فردوسی، کیوس شاهزاده ارشد ساسانی و فرزند قباد را نمی شناسد و در شاهنامه حتی به کوچک ترین نشانه از کیوس یا همان کاووس ساسانی اشاره نمی کند .
نوشته های رسمی عصر انوشیروان و جانشینانش ، لشکر کشی کیوس و فتوحات او ، حتی بود و نبود کیوس را کتمان می کنند ، اما شاید بر اساس بعضی نوشته ها ی غیر رسمی که به شکلی از ماجرا خبر می داد ، هفتخوان رستم آفریده شد و حقیقتی بزرگ ، در هاله یی از رمز و راز ، با شرحی به ظاهر حماسی، به فارسی زبانان عرضه شد .
فردوسی با شنیدن بسیاری از روایات و خواندن مکتوبات عصر خود ، فاتح مازندران یا همان کیوس را مردی از روزگاران دور ، دور تر از عصر ساسانیان قلمداد نمود و کیوس (کاوس ) و سردار رستم نام او (رستم عصر ساسانی )را در کنار قهرمانان اسطوره نشاند . هفتخوان را آنگونه تصویر نمود که همه ما آن را خوانده ایم .
پایان
توضیح : مقالات زیر به قلم نگارنده، در ارتباط با مطلب فوق و در دسترس است
۱- کیکاوس یا کیوس شاهزاده ساسانی ۲- کوه اسپروز کجا است ؟ ۳- رازگشایی از مازندران شاهنامه ۴- مازندران هفتخوان